Kiedy grupa zaczyna ograniczać

Ja i Oni

W ciągu życia stykamy się z różnymi grupami. Najczęściej należymy do kilku naraz, co jakiś czas opuszczając jedne, a wchodząc do innych. Początkowo, tak jak w rodzinie, wychowujemy się w nich, potem wybieramy te, do których z własnego wyboru chcemy należeć, a odrzucamy inne. Od wieków filozofowie podkreślali, że człowiek musi żyć wśród ludzi, bo bez nich nie może rozwijać swojej osobowości ani swoich zdolności. To całkowita prawda, bo jak nauczylibyśmy się wybaczać; czy realizowalibyśmy naszą życzliwość i uprzejmość, gdyby nie było nikogo obok nas? Należenie do grup jest więc konieczne. Niezbędne jest jednak także wiedzieć, jak do nich należeć.

Dlaczego grupa?

Jest dość oczywiste, że w grupie szuka się akceptacji, bezpieczeństwa, ciepła i zainteresowania. Większość z nas, wchodząc w nowe środowisko, chciałaby nawiązać znajomości i przyjaźnie. Na co w takim razie należy zwrócić uwagę?

Grupa skłania do konformizmu, a więc do zachowywania się w taki sposób, jaki jest zgodny z jej założeniami. Psychologowie wiążą to z pewnego rodzaju naciskiem na osobę, która w rezultacie ulega innym. Spoglądając jednak na młodych ludzi, którzy spędzają wiele czasu ze "swoją grupą" i są bardzo z nią związani, z pewnością dość trudno odnieść wrażenie, że mogą być w jakikolwiek sposób przymuszani do tych, a nie innych zachowań. Zapytani o to, czy czują przymus ulegania grupie, odpowiedzieliby prawdopodobnie, że należą do niej z własnego wyboru, bo czują się w niej swobodnie i nie czują żadnej presji. Czy tak jest naprawdę?

W tym wypadku nacisk nie jest rozumiany jako zakazy czy nakazy formułowane wprost. Już samo prezentowanie postaw i opinii na różne tematy - tylko i aż tyle - wystarcza, by ktoś uległ i zachował się tak, jak chce grupa, przy czym tak naprawdę nie musi sobie uświadamiać, że to nie do końca był jego autonomiczny wybór.

"Chcę! - to mój wybór!"

Taka odpowiedź na pytanie, dlaczego ktoś należy do jakiejś grupy, nikogo nie dziwi. W końcu młodzi ludzie, decydując o tym, chcą w niej realizować siebie i swoje zainteresowania. To takie oczywiste. Z pewnością każdy zetknął się z sytuacją, kiedy znajomy czy przyjaciel po poznaniu nowego towarzystwa, a więc nowych znajomych, zmienił się "nie do poznania". Nie tylko inaczej się ubiera czy mówi, ale przede wszystkim zmienił zachowanie i przekonania. Dawny system wartości, dzięki któremu tak dobrze się dogadywaliśmy, nagle został zastąpiony innym, który oddala nas od siebie.

Sytuacja taka dotyczy nie tylko ekstremalnych przypadków, jakimi są sekty czy grupy przestępcze. Takich zjawisk możemy poszukać w szkolnych doświadczeniach, gdy na przykład klasa staje się areną śmiertelnej kłótni dwóch przyjaciół, którzy siedzieli ze sobą w ławce kilka lat, bo teraz jeden z nich zaprzyjaźnił się z innym obozem klasowym - ten fakt eliminuje w tym momencie możliwość porozumienia.

Bywa, że osoba, wchodząc do jakiegoś środowiska, tak bardzo chce deklarować swoją przynależność do niego, że zgadza się na wszystko, co ono sobą prezentuje, i przyjmuje takie wartości, jakie wyznają jego członkowie. Właśnie to środowisko i przyjęte od niego wartości wciągają taką osobę coraz bardziej, powodując coś na kształt uzależnienia, a nowo przyjęty system wartości staje się bardzo trudny do zmiany.

Czasem więc zdarza się, że ktoś, deklarując, że należenie do grupy jest jedynie jego decyzją i wypływa całkowicie z jego przekonań, tak naprawdę oszukuje samego siebie, bo nie potrafi już zrezygnować ze swojego miejsca w grupie, nie potrafi się z niej wyrwać. Jedyne więc, co pozostaje, to przekonać samego siebie, że taki właśnie jest własny wybór. Zerwanie z grupą staje się w takim przypadku albo niemożliwe, albo w dalszej perspektywie tak bolesne, że chcąc czy nie, taka osoba w niej pozostaje.

Twitter